ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΜΑΣ

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΤΡΑΤΣΙΑΝΗ

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΤΡΑΤΣΙΑΝΗ

ΧΑΡΙΛΑΟΣ Γ. ΓΚΟΥΤΟΣ

 

      -Το οικωνύμιο Στράτσιανη ίσως έχει σλάβικη προέλευση (οπότε σημαίνει τόπος φυλακίου), αλλά μάλλον αποδίδει το οικωνύμιο Στρατειανή δια παραφθοράς του. Διότι το χωριό αρχικά βρισκόταν λίγο ψηλότερα από την σημερινή γέφυρα του Σαραντάπορου, στην θέση Παλιοχώρι (σώζονται ερείπιά του), η οποία αποτελούσε οδικό κόμβο : ο δρόμος που ερχόταν από την Μέρτζανη ή την Κόνιτσα δια της Πλάβαλης διακλαδιζόταν εδώ και οδηγούσε δια μεν του Σαραντάπορου προς Πυρσόγιαννη και Δ. Μακεδονία, δια δε του  Βουρκοπόταμου προς Φούρκα και Δ. Μακεδονία. Το νέο οικωνύμιο Πύργος προήλθε από το ομώνυμο βουνό, στο οποίο βρίσκεται το χωριό1.

     -Πληθυσμός : το 1846 κάτοικοι 329, το 1874 1212, το 1888 900, το 1911  767, το 1920  508, το 1940  491.

     -Ανατολικά του χωριού (μάλλον στην θέση Παλιομονάστηρο) υπήρχε μικρή μονή που ήταν αφιερωμένη αρχικά μεν στον ΄Αγιο Συμεών τον Στυλίτη, μετά δε το 1865 περίπου στην Αγία Τριάδα. Κατά τα έτη 1840-43, ο ιερομόναχος Γρηγόριος Πεκλαρίτης, προστατευόμενος των χωριανών Παπαδέων, εμόναζε εδώ μαζί με μια καλόγρια και καλλιεργούσε κτήματα της μονής2.

     -Στο υπέδαφος του χωριού υπήρχε λίθος ονυχίτης. Παρακάτω από το εξωκκλήσι ΄Αγιος Μηνάς υπήρχε μεγάλη σπηλιά, στη οποία εθεωρείτο ότι θεραπεύονταν ασθενείς προσερχόμενοι από τα γύρω χωριά3.

     -Σύμφωνα με στοματική παράδοση, ο ντερβέναγας της περιοχής έπεισε τους προεστούς και τον παπά της Στράτσιανης να  εξισλαμίσουν το χωριό. Προς τούτο, το Πάσχα  ο παπάς είπε στον βωβό γιό του, καθώς γινόταν η λειτουργία, να πάει να φέρει ένα κριάρι για να το σφάξουν μέσα στην εκκλησία. Όμως ο βωβός γιός επέστρεψε έχοντας αποκτήσει φωνή, λόγω δε του θαύματος τούτου ο εξισλαμισμός ματαιώθηκε με την ανοχή του δεισιδαίμονα δερβέναγα. Το περιστατικό τούτο, αν αληθεύει, πρέπει να συνέβη το 1777 περίπου, διότι λέγεται ότι επήγε τότε στην Στράτσιανη ο Κοσμάς Αιτωλός επειδή πληροφορήθηκε ότι ο παπάς της και κάμποσοι χωριανοί επρόκειτο να αλλαξοπιστήσουν 4.

     -Επίσης λέγεται ότι ο ιερέας Δημ. Πρωτόπαπας έγινε μουχτάρης του χωριού το 1795 περίπου, οπότε μάζεψε από τους χωριανούς 10.000 γρόσια και τα έδωσε ως δικό του δήθεν δώρο στον Αλή πασά και ότι αργότερα ζήτησε από τους χωριανούς να υπογράψουν έγγραφο τουρκόγλωσσο, δήθεν ως ευχαριστήριο προς τον Αλή πασά, ενώ ήταν πωλητήριο των περιουσιών τους προς τον ιερέα, αλλά το έγγραφο δεν υπογράφηκε διότι ο τουρκομαθής γιος του χωριού Δ. Καρούση αποκάλυψε την απάτη, γι΄αυτό ο ιερέας τον σκότωσε5 .

     -Για άλλα μέλη της ισχυρής οικογένειας Πρωτόπαπα, γνωρίζουμε τα εξής : α) Ο Γιάννης Πρωτόπαπας εκμεταλλευόταν στην Σκάλα Λούρου βοσκότοπους που του εκμίσθωσε το 1812 ο Αλή πασάς, β) Ο Χρήστος διετέλεσε γενικός προεστός του καζά (1827-29 τουλάχιστον), κατ΄εντολή δε του οπλαρχηγού Σιλιχτάρη Μπότα το 1829 εξέτασε αν ήσαν σωστοί οι λογαριασμοί για ποικίλες υποθέσεις του Σιλιχτάρη που είχαν γραφεί από γραμματικούς του, γ) Ο Παναγιώτης διετέλεσε γενικός προεστός του καζά, κανονικά ή άτυπα, κατά τα έτη 1834-38 τουλάχιστον,  δ) Ο Δημήτρης  διετέλεσε άτυπος γενικός προεστός του καζά (1840-46), εμίσθωσε δε βοσκότοπο στην Βούρμπιανη, ε) Ο Γιώργος, γιός του Χρήστου, διετέλεσε άτυπος γενικός προεστός του καζά (1841) και νυμφεύθηκε την αδελφή του ιερομόναχου Χρύσανθου Λαϊνά (1844), αλλά μετά το θάνατό της κατά το ίδιο έτος αρνήθηκε αδίκως να επιστρέψει την προίκα, όπως κρίθηκε από διαιτητές, στ) Ο Δημήτρης και ο Χαράλαμπος διετέλεσαν μουχτάρηδες του χωριού, αντιστοίχως το 1872 και το 1874 τουλάχιστον, ενώ το 1873 και το 1874 διετέλεσαν μουχτάρηδες ο Οικονόμος παπα Βασίλης και ο Β. Παπαγιάννης αντιστοίχως6.

     -Το χωριό ήταν τσιφλίκι του Αλή πασά, αλλά ήδη το 1845 είχε αποτσιφλικοποιηθεί. Το 1832 τουλάχιστον το κατείχε ως έμμισθος προστάτης ο Σιλιχτάρης Μπότα, ο οποίος είχε ορίσει ως σούμπαση (εκπρόσωπό του) τον τζατζά (φοροεισπράκτορα) Μέρο Τάτση7.

     -Από το 1870 η μονή Αγίας Τριάδος δαπανούσε για την λειτουργία του σχολείου του χωριού χίλια γρόσια ετησίως. Το 1875 η Στράτσιανη είχε 202 οικογένειες και σχολείο αλληλοδιδακτικό με δάσκαλο μισθοδοτούμενο από την μονή και την κοινότητα, ενώ το 1899 είχε σχολείο δημοτικό με 60 μαθητές. Το 1882 ο Περν. Ν. Βαρδάκης σπούδασε στην Ζωσιμαία σχολή. Το 1911 ο μητροπολίτης ζήτησε από το οικοτροφείο της Βούρμπιανης να εισαχθούν σε αυτό οι μαθητές Ευστ. Λ. Κοσκινάς και Γ. Παναγιωτόπουλος8.

     -Παλαιότερα η οδική διάβαση του Σαραντάπορου γινόταν σε θέση ευρισκόμενη κάτωθεν της Πυρσόγιαννης. Το 1872 κατασκευάσθηκε λίθινη γέφυρα στην θέση της σημερινής γέφυρας της Στράτσιανης με συνεισφορές των χωριανών, οι οποίοι ένεκα τούτου απαλλάχθηκαν από την υποχρέωση παροχής της εργασίας τους σε άλλα δημόσια έργα. Το 1938 στην ίδια θέση υπήρχε ξύλινο γεφύρι9.

    -Κατά τα έτη 1880-90 και 1900-03, η Στράτσιανη μετατάχθηκε από τον καζά της Κόντσας στον καζά του Λεσκοβικιού. Τότε περίπου μερικοί ταξιδευμένοι χωριανοί άρχισαν να αποκτούν στην Κόνιτσα σπίτια και μαγαζιά10.

     -Το 1880 απήχθησαν 17 Στρατσιανίτες από ληστές και κρατήθηκαν στον Γράμμο μέχρι που έδωσαν λύτρα. Το 1882 άλλοι ληστές ζήτησαν και έλαβαν από τους χωριανούς ψωμί 80 οκάδες και καπνό 5 οκάδες, σε εξωκκλήσι του χωριού, όταν δε έμαθαν ότι ειδοποιήθηκε ο στρατός στην Κόνιτσα, λεηλάτησαν το χωριό και θα το έκαιγαν αν δεν κατέφθανε στρατιωτικό απόσπασμα. Το 1903 ο αντεισαγγελέας φυλάκισε στην Κόνιτσα τον χωριανό δάσκαλο Β. Παναγιωτόπουλο επειδή όφειλε 90 γρόσια στον δεκατιστή, καθώς και στους προεστούς που εδήλωσαν ότι ο δάσκαλος ασθενεί, θα έλθει δε στην Κόνιτσα όταν ιαθεί. Τον Δεκέμβριο του 1912 επήγαν στην Στράτσιανη εκατό στρατιώτες, την λεηλάτησαν και οδήγησαν στην Κόνιτσα 16 προκρίτους και δύο ιερείς για να ανακριθούν σχετικά με την παρουσία ανταρτών στην περιοχή11.

     -Άλλα περιστατικά σχετικά με Στρατσιανίτες :  Το 1858 ο μάστορας Γ. Γιώτης διέμενε στην Φθιώτιδα. Μετά το 1875 στο σχολαρχείο Γανναδιού φοιτούσαν και Στρατσιανίτες μαθητές. Ο  Γανναδιώτης Κ. Τζιμινάδης νυμφεύθηκε την Στρατσιανίτισσα Ελένη (1883-1947). Το  1896  ο Παν. Β. Ρούβαλης  «εκ Γρατσιάνης», ετών 45, ετραυμάτισε τον συγχωριανό Θ. Χρήστου και φυγοδίκησε. Ο Ι. Κοσκινάς (1866-1940) εμόνασε στο ΄Αγιο ΄Ορος με το όνομα Ιερόθεος12. Σε παλιές φωτογραφίες, δημοσιευμένες στην Κόνιτσα, τ. 1998 σελ. 96-97, εικονίζονται ομάδες χωριανών.

-----------------------              

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.     Κ. Οικονόμου, Τα οικωνύμια του νομού Ιωαννίνων,2006 282, Κ. Στεργιόπουλος, Ηπειρ. Χρονικά, τ. 1938 154, 178, Χ. Ρεμπέλης, Κονιτσιώτικα, 1953 172, Ν. Παπαχρήστος/Ν. Σουρέλης, Ηπειρ. Εταιρεία, τ. 1995 488, Χ. Γκούτος, Η επαρχία της Κόνιτσας και η Μόλιστα επί τουρκοκρατίας, 2003 54, 104.

2.     Π. Αραβαντινός, Περιγραφή της Ηπείρου, 1986 τ. Γ΄164, Ι. Λαμπρίδης, Περί των εν Ηπείρω αγαθοεργημάτων, 1880 τ. Α΄59, Επετηρίς του εν Κων/πόλει Ηπειρ. Φιλεκπ. Συλλόγου, 1875 192, Γ. Παϊσιος, Ηπειρ. Εστία, τ. 1956 562.

3.     Α. Παπαχαρίσης, Κ. Θεσπρωτού και Α. Ψαλίδα, Γεωγραφία Αλβανίας και Ηπείρου, 1964  89, Χ. Ρεμπέλης, ό. π., 157.

4.     Αν. Ευθυμίου, Ηπειρ. Εστία, τ. 1956 287, Δ. Σαμαράς, Εκκλησία, εξωκλήσια, εικονίσματα, νερόμυλοι του χωριού μας, 1999 120, Γ. Κοντοδήμος, Κερασοβίτικα βιώματα, 1988 174, πρβλ. Χ. Γκούτος, Κόνιτσα τ. 2009 98-100.

5.     Αν. Ευθυμίου, εφημ. Ιωαννίνων «Πρωϊνός Λόγος».

6.     Βλ. αντιστοίχως : α) Β. Παναγιωτόπουλος, Αρχείο Αλή πασά, τ. Β΄2007 307, 302, β) Ηπειρ. Χρονικά τ. 1941 132, τ. 1929 225, τ. 1973 169, γ) Ηπειρ. Χρονικά, τ. 1929 233212, 241, δ) Ηπειρ. Χρονικά τ. 1929 215, 206, 213, Ευθυμίου, Η Βούρμπιανη της Ηπείρου, 1987 111, ε) Ηπειρ. Χρονικά, τ. 1929 208, Κόνιτσα, τχ. 13-14/1963, Ηπειρ. Εστία, τ. 1968 21, στ. Ευθυμίου, Σελίδες από την ιστορία της Κόνιτσας, 1997 46, 49,53.

7.     Σπ. Αραβαντινός, Ιστορία Αλή πασά του Τεπελενλή, 1895 603, Π. Αραβαντινός, Χρονογραφία της Ηπείρου, 1856 τ. Β΄340, Ηπειρ. Χρονικά, τ. 1938 50. Για τον Σιλιχτάρη, βλ. Γκούτος, Ηπειρ. Ημερολόγιο, τ. 2010 20 επ.

8.     Κόνιτσα, τχ. 108-110/1971, Επετηρίς του εν Κων/λει…192, αθην. εφημ. «Αγών» φ. της 11.2.1900, Κόνιτσα, τ. 1998 175, Ηπειρ. Εστία, τ. 1968 491, 492.

9.     Λαμπρίδης, ό.π., τ. Β΄187, Ρεμπέλης, ό.π., 170, Σ. Μαντάς, Το γεφύρι και ο Ηπειρώτης, 1987 41, Γκούτος, Η επαρχία… 114. Το 1870 στον Βουρκοπόταμο πνίγηκαν έφιπποι οι Στρατσανίτες αδελφοί Βασίλης και Αριστείδης (Κόνιτσα, τχ. 91-92/1969). Το 1895 ο χείμαρρος Μαύρος (σύνορο με την Πυρσόγιαννη) είχε πολλά νερά και ήταν αδιάβατος (Φωνή της Ηπείρου 10.3.1895).

10.                         Μ. Κοκολάκης, Το ύστερο Γιαννιώτικο πασαλίκι, 2003 196, Ι. Λυμπερόπουλος, Παζαριού ανατομή, 1971 15.

11.                         Ευθυμίου, Η Βούρμπιανη 273, 281, Γκούτος, Ασημοχωρίτικα, τχ. 8/2002, Φωνή της Ηπείρου, 31.10.1903 (=Κόνιτσα, τ. 2010 107).

12.                        Α. Πετρονώτης/Β. Παπαγεωργίου, Μαστόροι χτίστες από τα μαστοροχώρια της Κόνιτσας, 2008 540-543, Γκούτος, Η επαρχία… 152, 170, Φωνή της Ηπείρου, 4.10.1896 (=Κόνιτσα, 2009 353), Ηπειρ. Ημερολόγιο, τ. 2000-1 198.  

 

      Από το περιοδικό « ΚΟΝΙΤΣΑ », τ.169. Μάρτιος-Απρίλιος 2013, κείμενο του Χαρίλαου Γ. Γκούτου, τον οποίο εγκάρδια ευχαριστώ.

Φάνης Ν. Βαρδάκης




bullet hover email hover menu arrow