ΛΑΖΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ
ΛΑΖΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ
Γεννήθηκε στον Πύργο Στράτσιανης το 1914.
΄Εμαθε τη μαστορική τέχνη και πριν τον πόλεμο εργάζονταν στα περίφημα «ισνάφια» των χτιστάδων που ταξίδευαν σε διάφορες περιοχές.
Κληρωτός το 1935, πολέμησε τον ιταλικό φασισμό στα 1940, με το βαθμό του δεκανέα στο πυροβολικό.
Με τη δημιουργία του αντάρτικου, κατατάχτηκε στον ΕΛΑΣ και βρέθηκε στο 85 Σύνταγμα.
΄Ελαβε μέρος εθελοντικά στην επιχείρηση της Καλλιθέας. Όρμησε από τους πρώτους για την εξουδετέρωση των αμυνόμενων μέσα στο χάνι Γερμανών, και σκοτώθηκε έξω από την πόρτα ( καθώς προσπαθούσε να μπει μέσα ) από ριπή αυτόματου.
΄Ηταν το μοναδικό θύμα της μάχης και με την αποχώρηση των αντάρτικων τμημάτων, θάφτηκε από τους συντρόφους του κάπου στην Αγ. Παρασκευή Αρίστης.
Ο ήρωας Λάζος άφησε τη γυναίκα του, μια κόρη κι ένα γιό, που γεννήθηκε μετά το θάνατό του.
ΤΟ ΧΑΝΙ
Το ιστορικό χάνι Καλλιθέας ήταν χτισμένο στη δεξιά άκρη της δημοσιάς που ενώνει τα Γιάννινα με την Κόνιτσα, στο 38 χιλιόμετρο.
Πέτρινο κτίριο, διόροφο, με αυλή, υπόστεγο για ζώα, εστιατόρια στο ισόγειο και πέντε δωμάτια με σάλα, στο δεύτερο πάτωμα.
Στην προπολεμική εποχή που τα μέσα συγκοινωνίας ήταν λιγοστά κι αργοκίνητα – στην περιοχή της Ηπείρου τουλάχιστο – τα χάνια έπαιζαν σημαντικό ρόλο στην καθημερινή ζωή των μετακινούμενων κατοίκων.
Εκεί ξεπέζευαν οι ταξιδιώτες να φάνε και να ξαποστάσουν, ώστε να συνεχίσουν με νέο κουράγιο το επίπονο ταξίδι τους την άλλη μέρα, για τον προορισμό τους.
Σ’ αυτό το χρόνο διαμονής και αναμονής οι περαστικοί, είχαν τον καιρό ν΄ανταμώσουν τους γνωστούς τους, να γνωριστούν με άλλους που έβλεπαν για πρώτη φορά, ν΄ανταλλάξουν νέα, να δημιουργήσουν φιλίες και να κάνουν ακόμα και προξενολογήματα, ή ανταλλαγές ζώων μεταξύ τους…
΄Ηταν τόποι συνάντησης ανθρώπων με διάφορες συνήθειες, επαγγελματικές ενασχολήσεις, πολιτικές ή θρησκευτικές πεποιθήσεις και κοινωνικοταξικές διαφορές.
Για τους λόγους αυτούς, τα χάνια έπαιζαν ένα σπουδαίο κοινωνικό και πολιτιστικό ρόλο στη ζωή των ανθρώπων σε παλιότερες εποχές.
Ένα τέτοιο χάνι ήταν και το χάνι Καλλιθέας ή χάνι του Ζωίδη, όπως λέγονταν αλλιώς, από τον κατοχό του Γιάννη Ζωίδη απ΄το χωριό Αρτσίστα.
Οι γερμανικές κατοχικές αρχές το επίταξαν και το μετάτρεψαν σε οχυρό, κλείνοντας τα παράθυρα και σκάβοντας χαρακώματα τριγύρω.
Συρματοπλέγματα, νάρκες, όλμοι, πολυβόλα με τέχνη διαταγμένα, το προστάτευαν από επίθεση ανταρτών.
Εκεί γίνονταν ο έλεγχος στους διερχόμενους από τη γερμανική φρουρά (πόστο μπλόκο).
Εκτός από το χάνι, οι Γερμανοί είχαν διάφορα φυλάκια σ΄όλο το μήκος του δρόμου, από τα Γιάννινα μέχρι τ΄αλβανικά σύνορα.
Τρία χιλιόμετρα, νότια, υπήρχε (στο Καλπάκι) αρκετή γερμανική δύναμη με άρματα μάχης κι αντιαεροπορικά πυροβόλα.
Στον Αι-Λιά Δολιανών, άλλο φυλάκιο. Στο 41ο χιλιόμετρο, κάτω από το χωριό Μαυροβούνι, είχαν εγκατεστημένο φυλάκιο με ομάδα που προστάτευε την ξύλινη γέφυρα, από πιθανή ανατίναξη. Στο 44ο χιλιόμετρο είχε την έδρα του λόχος Γερμανών (στη θέση «Μαλαγάρια») που φύλαγε τους δρόμους με ενέδρες κ.λ.π.
Οι φρουρές συνεχίζονταν (Δέμα, Μπουραζάνι) ως τα σύνορα.
Με το πυκνό αυτό δίκτυο των καλοοχυρωμένων φυλακίων, οι Γερμανοί εξασφάλιζαν τη ζωτικής σημασίας οδική επικοινωνία της Ηπείρου με την Ευρώπη.
Μέσα το 1944 όμως, ο ΄Αξονας έπαιρνε τη κάτω βόλτα. Οι σύμμαχοι τους έσφιγγαν από παντού και οι αντάρτικες δυνάμεις Ελλάδας, Αλβανίας και Γιουγκοσλαβίας, είχαν περάσει στην αντεπίθεση.
Για να προστατέψουν τη μελλοντική τους υποχώρηση προς Αλβανία, είχαν ενισχύσει πιο πολύ τις φρουρές τους.
Παρατηρούμε λοιπόν, ότι την εποχή της ελασίτικης επίθεσης στην Καλλιθέα, οι Γερμανοί ήτα σε γενική επαγρύπνηση σ΄όλο το μήκος του δρόμου.
Αυτό έκανε και την επιχείρηση ακόμα πιο δύσκολη – για να μην πούμε αδύνατη – αλλά και πολύ επικίνδυνη.
΄Όμως η διοίκηση του 85 Συντάγματος τη σχεδίασε με μαεστρία, την τόλμησε αδίσταχτα και τα δέκα ψυχωμένα παλλικάρια την εκτέλεσαν με απαράμιλλη τόλμη και απόλυτη επιτυχία.-
Αφήγηση του Χαρίση Ζδράβου
Στις αρχές Σεπτέμβρη 1944, η διοίκηση του 85 Συντάγματος, αποφάσισε να χτυπήσει το οχυρωμένο χάνι Καλλιθέας.
Εμένα μου ανατέθηκε να εξουδετερώσω το Σκοπό, με μια ομάδα αποφασισμένων παλικαριών και να αιφνιδιάσουμε τους Γερμανούς του φυλακίου.
Με το διοικητή Μεσήνη και το Σπ. Πρωτοσύγγελο κάναμε αναγνώριση από τα γύρω υψώματα τις παραμονές της επιχείρησης.
Μείναμε άγρυπνοι από το βράδυ ως το πρωί παρατηρώντας τις κινήσεις των εχθρών που ξαγρυπνούσαν.
Οι Γερμανοί για να αποφύγουν τους συμμαχικούς βομβαρδισμούς δεν έκαναν μεγάλες μετακινήσεις την ημέρα.
Οι φάλαγγες των αυτοκινήτων κυκλοφορούσαν προς την Αλβανία κατά τη νύχτα και στο φυλάκιο ( όπως και στα άλλα φυλάκια κατά μήκος του δρόμου ) παρέμειναν ξάγρυπνοι για να τις προστατέψουν. Το πρωί πήγαιναν μες στο χάνι για ύπνο, αφήνοντας δυο Σκοπούς στο δρόμο για να ελέγχουν την κίνηση κατά τη διάρκεια της ημέρας.
΄Ετσι αποφασίστηκε να γίνει το χτύπημα πρωί, μόλις θα φώτιζαν οι αχτίνες του ήλιου, τις κορφές του βουνού Κασιδιάρη…
Για εύκολο και ανυποψίαστο πλησίασμα του Σκοπού θα πηγαίναμε ντυμένοι βλάχικα.
Την παραμονή της επιχείρησης, λοιπόν, συγκεντρωθήκαμε στην Αρτσίστα΄ και αφού διάλεξα εννιά συντρόφους – ένας από τους οποίους ήταν Ιταλός – ξεκινήσαμε μαζί με άλλα τμήματα του 85 Συντάγματος για την αποστολή μας. Οι σύντροφοι της ομάδας ήταν όλοι ψυχωμένα παιδιά κι αποφασισμένα για όλα, ακόμα και για το θάνατο…
Ντυμένοι με τα βλάχικα φτάσαμε τα μεσάνυχτα στα μεσοβουνιώτικα αμπέλια, όπου λουφάξαμε για ύπνο.
Όμως από την υπερένταση δεν μας κολλούσε ύπνος. Λαγοκοιμόμασταν ώσπου να ξημερώσει.
Μόλις έκρουσε ο ήλιος στον Κασιδιάρη ( όπως ήταν το σύνθημα ) φορτώσαμε στα ζώα που κουβαλούσαμε μαζί μας, άχυρα, τενεκέδια, κάπες και άλλα βλάχικα είδη και πήραμε ίσια το δημόσιο δρόμο που οδηγεί στην Καλλιθέα.
Οι μισοί άνδρες φορούσαν γυναικεία και οι άλλοι μισοί ανδρικά σαρακατσάνικα ρούχα.
Εγώ ήμουν ντυμένος γερο τσέλιγκας, με μια ψεύτικη καμπούρα και πήγαινα καβάλα σ΄ένα άλογο.
Κοίταξα τα παιδιά καθώς βαδίζαμε… και μου φαίνονταν σα να παίζαμε θέατρο. Η αφεντιά μου ίδιος γερο Σαρακατσάνος, στ΄άλογο. Πίσω ακολουθούσαν οι άλλοι με μαντήλες στο κεφάλι, ρόκες με τολούπεςμαλλί – τάχα πως έγνεθαν – τουρβάδες στον ώμο΄ ίδιο θέατρο.
Και μέσα σ΄αυτό το μασκάρεμα, κρυμμένα τα όπλα μας ( αυτόματα, μαχαίρια, χειροβομβίδες ).
Δεν αργήσαμε και πολύ΄ και να στη στροφή, αντικρύσαμε το Γερμανό Σκοπό μπροστά από το φυλάκιο ( εκεί που ήταν το παλιό εικόνισμα ).
Πέρα στο χάνι γυρόφερναν 5-6 Γερμανοί ή Ιταλοί΄ κάτι έκαναν, μα δε διακρίναμε καλά. Μετά αποδείχτηκε πως έγδερναν μια προβατίνα για το συσσίτιο της ημέρας.
Όταν μας είδε ο σκοπός, κάτι φώναξε και ένας αξιωματικός βγήκε και με τα κυάλια αγνάντεψε προς το μέρος μας.
Εκείνη τη στιγμή μας έλουσε κρύος ιδρώτας, που λένε. Αν παρατηρούσε κάτι το ύποπτο ο Γερμανός, δεν τόχε σε τίποτε να δώσει το σύνθημα « πυρ « και να μας θερίσουν με τα μυδράλλια χωρίς να προλάβουμε να πλησιάσουμε το σκοπό.
Αυτό θα ήτα φοβερή αποτυχία μας.
Στα κλεφτά λοξοκοίταξα για μια στιγμή τους συντρόφους μου. ΄Ολοι φαίνονταν αποφασιστικοί. Δεν έδειχνε κανένας να κιοτεύει. Απάνω τους και ότι γίνει, ψιθύρισα΄ και συνεχίσαμε αργά και σταθερά την πορεία μας προς τη σκοπιά σα να μη συνέβαινε τίποτα.
Πλησιάσαμε το σκοπό : Αλτ, προστάζει ο Γερμανός « παπίερ ».
Τζιαννίνα, Ερυθρό Σταυρό, του απαντώ εγώ και δε θυμάμαι τι άλλο μού΄ρθε κείνη τη στιγμή.
Στο σημείο αυτό πρέπει να πω ότι το σχέδιο πρόβλεπε την εξόντωση του Γερμανού Σκοπού με μαχαίρι, ώστε να μην ακουστούν πυροβολισμοί και ειδοποιηθούν οι άλλοι Γερμανοί που βρίσκονταν μέσα στο χάνι. Βλέποντας όμως έξω στην αυλή στρατιώτες, αυτό μας ξάφνιασε και στα λίγα λεπτά που κάναμε ώσπου να φτάσουμε στο Σκοπό, αποφάσισα να δράσω με πιστόλι.
Έτσι όταν σίμωσα το Σκοπό, κάνω πως βγάζω την άδεια κι αδράχνω σβέλτα το πιστόλι απ΄τον κόρφο΄ πυροβολώ κατακέφαλα το Γερμανό και ταυτόχρονα ρίχνομαι κατά πάνω του από το άλογο. Πυροβολώ κι άλη μια φορά ενώ οι σύντροφοι τρέχουν προς το φυλάκιο. Θερίζουμε τον άλλο Σκοπό κι αυτούς που στέκονταν στην αυλή.
Εκείνες τις στιγμές γίνονταν χαλασμός. Ριπές από τα΄αυτόματα γάζωναν το χάνι κι από τον πάνω όροφο οι Γερμανοί έριχναν χειροβομβίδες.
Σε μια στιγμή βλέπουμε τ΄αθάνατο παλικάρι, το Λάζο να παλεύει μ΄ένα Γερμανό. Σκοτώνουμε το Γερμανό, κι ο Λάζος ορμάει να μπει στο χάνι. Μια ριπή από το υπόγειο τον ρίχνει νεκρό. Πιό πέρα άλλος λεβέντης, ο Ντακουβάνος τραυματίζεται από ριπή στο πόδι. Τότε ακούω δίπλα μου τον Ιταλό Βίκτωρα να φωνάζει.
Αβάντι σάλτο…Πηδάμε ν΄αποφύγουμε τις ριπές από κα΄τω και μπαίνουμε στο χάνι.
΄Ενας Γερμανός, ξαπλωμένος στο διάδρομο του πάνω πατώματος, έριχνε με το μυδράλλιο.
Δεν μπορούσαμε να σηκώσουμε κεφάλι στη σκάλα. Τότε σηκώνει ο Βίκτωρ το στεν ψηλά από το κεφάλι του και συρτά στον τοίχο΄ παίρνει την ευθεία και ρίχνει τρεις σφαίρες. Αυτό ήταν. Ο Γερμανός σταμάτησε να ρίχνει΄ σιγούρεψε για καλά ο Βίκτωρας.
΄Εγιναν όλα τόσο γρήγορα, που είναι αδύνατος, η μνήμη να κρατήσει όλες τις λεπτομέρειες. Βγήκα έξω.
΄Ηρθαν πολλοί συναγωνιστές και πρώτος και καλύτερος ο διοικητής Μεσήνης.
΄Ολοι δουλέψαμε γρήγορα, σαν τα μυρμήγκια.
΄Αλλοι φόρτωσαν όπλα και πυρομαχικά στο ζώα, άλλοι πήραν στους ώμους κάθε χρήσιμο πράμα που βρήκαν και απομακρύνθηκαν.
Η επιχείρηση πέτυχε.
Όμως μια βαριά πλάκα μας βαραίνει την καρδιά. Είναι ο καημός μας για το παλικάρι που χάσαμε.
Κουβαλάμε στην πλάτη τον ήρωα και στην Αγία Παρασκευή τον θάψαμε βιαστικά. Εκεί ακούσαμε και τις πρώτες ομοβροντίες από τα γερμανικά κανόνια που ΄βαζαν στο …. γάμο του Καραγκιόζη.
Τα πουλιά είχαν πετάξει….
ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ
Ένα πρωί ταχιά ταχιά
δέκα παιδιά ντυμένα βλάχικα
στην Καλλιθέα πάνουν
όπλα, όλμους για να πάρουν.
Στο «πόστο μπλόκο» μόλις φτάσανε
«άλες παπίερ» τους προστάξανε.
Για για, Ζδράβος φωνάζει
και κοντά τους πλησιάζει.
Γρήγορα το μπιστόλι βγάζει
Και πάνω στον εχθρό τ΄αδειάζει
-΄Ετσι σ΄αξίζει σκύλε Γερμανέ,
βρωμιάρη κι άτιμε στρατέ.
Απάνω τους ορμάνε
πόρτες παράθυρα τα σπάνε.
Κι ο αρχηγός φωνάζει, αχ παιδιά,
το Λάζο μας τον φάγαν τα σκυλιά.
Εκδίκηση ! φωνάζουν
και τους Γερμανούς αρπάζουν.
Μόλις όλα τελειώσαν,
όλμους τουφέκια τα φορτώσαν΄
για το Ζαγόρι πάνε
μα το Λάζο δεν ξεχνάνε…
(Λαϊκή Μούσα)
ΤΑ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ
Στις 8 Σεπτέμβρη 1985 έγινε η τελετή των αποκαλυπτηρίων με τη σύναξη πλήθους κόσμου.
Μπαρουτοκαπνισμένοι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, έσμιξαν εκείνη τη χινοπωριάτικη μέρα, με νέα παιδιά που πήγαιναν να βαφτιστούν στα νάματα του Πατριωτισμού και να υποκλιθούν στον τόπο της θυσίας.
Στις 11 π.μ. έγινε η επιμνημόσυνη δέηση από τον σεβάσμιο Ελασίτη ιερέα Κ. Μπαλωμένο, η οποία τελείωσε με το πένθιμο εμβατήριο «Επέσατε θύματα αδέρφια εσείς …».
Αμέσως μετά, αποκάλυψε το μνημείο, ο μεγαλύτερος σε ηλικία, παλιός αντάρτης από τους παρευρισκόμενους, ο Απόστ. Βαγενάς από την Κόνιτσα.
Στην συνέχεια κατατέθηκαν στεφάνια από δεκάδες Δημάρχους, Κοινοτάρχες, Συλλόγους, Κομματικές Οργανώσεις και από τον έγγονο του αθάνατου νεκρού της Καλλιθέας Λάζου Οικονόμου που φέρει και τ΄όνομά του.-
Αποσπάσματα από τα βιβλία : Το Χρονικό της Καλλιθέας και Μνήμες και Μνημεία του Σωτήρη Π. Τουφίδη, τον οποίο εγκάρδια ευχαριστώ.
Φάνης Βαρδάκης
